Dæmisaga

Einu sinni var hænsnabóndi sem fékk þá hugmynd að stækka búið sitt og fjölga varpi með erfðabreytingu. Brilljant hugmynd. Með þessa hugmynd fór hann í bankann sinn og bað um lán fyrir stækkuninni. Han sagði bankastjóranum að ef hann fengi lán gæti hann margfaldað varp hænsnanna og stækkað framleiðsu um amk. 500%.

Hann stakk upp á því við bankastjórann að bankinn gæti myndað sjóð sem fjárfesti í búinu. Bankinn lánaði bóndanum en hafði samband við nokkra menn til að búa til fjárfestingasjóð sem átti að byrja að fjárfesta í búinu. Hann hafði sagt bóndanum að ef bankinn ætti að lána honum þá yrði nýji sjóðurinn að hafa yfirráð yfir rekstri í búinu. Svo bóndinn gerðist hluthafi í hinu nýja félagi og eignaðist við það hluti í eigin rekstri ásamt því að hafa upphaflega byrjað með búið. Til þess notaði hann hluta af láninu fyrir hlutafélagið.

Svo stækkaði búið umtalsvert. Í upphafi gekk allt vel og framleiðslan jókst mjög vel eins og bóndinn hafði séð fyrir. Bóndinn hagnaðist og líka fjárfestingasjóðurinn. En sjóðurinn hafði stækkað og byrjað að fjárfesta í fleiri hugmyndaríkum fyrirtækjum.

Svo gerist það allt í einu að hænurnar fara að veikjast. Sífellt fleiri hænur veikjast og við það minnkar útungunin og færri kjúklingar verða til. Þegar að þetta gerist þá aukast eftirspurnir eftir kjúklingum og eggjum vegna þess að erfiðara var að fá óveikar hænur. Við þetta hækkar verðið til fólksins sem hafði þörf fyrir vöruna. En fjárfestingasjóðurinn tapar engu því að þeir héldu sínu hlutfalli inni í verðinu. Jafnvel fundu þeir leið til að auka aðeins hagnað af sölu vegna þess að endrum og eins bættu þeir inn eins og 1% í + á reikninginn. Margt smátt gerir jú eitt stórt er það ekki? Síðan var jú alltaf hægt að hækka verðið aðeins því ekki töpuðu þeir á því. En um tíma varð þó að geta lækkað verðið aftur til að hringrás myndaðist.

En hvernig gat fjárfestingasjóðurinn grætt (eða aukið veltu) þegar að salan dróst saman? Við skulum skoða möguleikana. Við munum að bankinn sem veitti bóndanum lánið var sá sami og stofnaði fjárfestingasjóðinn. Þar að segja sömu menn. 

Nú koma inn í bankann Pétur og Páll inn í bankann og biðja um lán vegna þess að þeir eiga ekki fyrir neyslunni og eiga ekki peninga fyrir að borga af húsinu sínu. Auðvitað lánar bankinn Pétur og Páli svo lengi sem þeir koma með veð að láninu. En á háum vöxtum með verðtryggingu.  Svo að bankinn fær alltaf sitt. Jafnvel þó að skuldari hafi bara ábyrgðarmenn en ekki veð þá fær bankinn sitt bæði með aðsókn að skuldara og ef ekki þá nota þeir 1% inn í svokallaðan afskriftarsjóð bankans sem er trygging bankans gagnvart tapi.

Hugsið ykkur dæmið: Pétur fær lánað 1.000.000 kr. lán á verðtryggingu og stendur í skilum. En Páll fær 10.000.000 kr. lán en stendur í fyrstunni vel við að borga en eftir segjum 15 greiðslur springur hann og getur ekki borgað lengur. Lánið er miklu stærra en hann fékk í upphafi og Páll þarf að ganga í gegnum gjaldþrotaskipti. Bankinn fær alltaf mest af sínu því hann hefur sett 1% inn í afskriftir. Hugsið ykkur dæmi þar sem fullt af fólki er inn í. 

En á meðan að allir Pétur og Pálarnir eru að borga af lánunum sínum notar bankinn hagnað verðtryggingarinnar til að lána fjárfestingasjóðunum meiri peninga. Og fjárfestingasjóðurinn færir út viðskiptin og byrja að kaupa sér aðgang að fleiri fyrirtækjum. Oft með peningum bankans, því   fjárfestarnir eiga líka hluti í bankanum og öfugt. Nú síðan gerist það að alltof margir Pétur og Pálar geta ekki borgað af lánunum. Þá eykst lánsþörfin og vextinir hækka. Margir af almenning halda að sparnaður sé eina tækið fyrir banka til að búa til fjárfestingar og lána áfram og jafnframt tæki til að halda verðbólgu niðri. Það er ekki nema partur af dæminu.

Enn heldur fjárfestingarsjóðurinn áfram að færa út og svo koma alltaf nýjir og nýjir inn með í leikinn. Þeir kaupa í hverjir öðrum og selja í hverjir öðrum. Byrja svo ný viðskipti með ný fyrirtæki. Fyrir tæki eru keypt bara til að nota veltu þeirra og borga síðan borga upp skuldir í hinu.

Enn allt í einu komast þeir af því að ekki er til lengur fjármagn til að fjármagna öll viðskiptin. Og mörg þessi fyrirtæki skulda orðið morð fjár og geta ekki borgað skuldirnar vegna þess að engin getur eða vill lengur lána þeim. Hversvegna? Vegna þess að það voru orðnir svo margir sem voru að leika sama leikinn aftur og aftur. Alltof margir sem þurftu endalaust fjármagn sem var komið langt upp fyrir getu bankanna til að lána. Þúsundir manna. Svo voru þessi fyrirtæki oft ekki með mikinn hagnað og litla veltu.

En einn leikur af mörgum var þarna meira. Og hann var sá að hafa "options" eða afleiðu viðskipti í fyrirtækjunum. Þar að segja spákaupmennska um hækkun eða lækkun á hlutabréfa virði fyrirtækisins. En var slíkt löglegt sem eigandi og stjórnandi í fyrirtækinu? Ef ekki þá var alltaf hægt að komast í kringum það. Hvernig? 

Skoðum dæmi. Einu sinni var maður sem hét Steinar sem byrjaði að fjárfesta fé. Átti pínu í byrjun en fékk þó góða fyrirgreiðslu í bankanum vegna svipaðs dæmis að ofan. Hann eignaðist hluti í hinum ýmsu sjóðum. Hann er meðlimur í einum þessara sjóða sem er í 10 manna stjórn og fjárfestar sem ákveða að fjárfesta í options í ákveðnu fyrirtæki. Þeir spá í að kaupa afleiður að verð hlutabréfa muni hækka um tiltekið verð innan ákveðins tíma og ef það verð gerist þá hagnist þeir á viðskiptunum. Svo vildi til að blessaður Steinar átti stóra hluti í þessu fyrirtæki sem var að á uppleið. Hvernig var það ólöglegt að fjárfestingasjóðurinn sem hann var meðlimur í fjárfesti í fyrirtækinu með "options" á eitthvað ákveðið spáverð næstu daga á eftir? Svo var það nú enn betra að þeir gátu allt eins farið í báðar áttir og fjárfest með spákaupmennsku á fyrirtækið á leið niður. Eða líka allt eins að fengið lánað hluti með skortun.

link upplýsingar um options

link upplýsingar um skortsöðu

 Vitið þið tilhvers vertrygging var sett í gang hér á Íslandi? Það var til þess að bankarnir gætu notað féð til að endurlána fjárfestingasjóðum hagnað af henni og jafnvel átt sjálfir í þeim sjóðum um leið.

*****

Alltaf héldu þessir menn þó sínum háu launum fyrir stjórnun í fyrirtækjunum, sjóðunum og bönkunum. Þeir sjálfir sumir högnuðust svo vel að þeir þurftu að finna sér leið til að fela peningana undan sköttum. Bjuggu þeir því til sjóði í frý ríkjum erlendis þar sem þeir gátu verið í friði með féð sitt. Það voru í mörgum tilfellum há laun úr þeim fyritækjum sem urðu gjaldþrota.

Verðbólga er ekki afleiðing neyslu almennings nema að litlum hluta!

Vertrygging er tæki fjárfesta til að nota í fjárfestingar í hinum ýmsu sjóðum og fyrirtækjum.

Athugið að ég er enginn hagfræðingur eða viðskiptafræðingur, heldur verkamaður, en tel mig hafa smá skilning á hvernig þetta kerfi virkar! Einmitt vegna sjálfslærðar þekkingar minnar hvernig hlutabréfamarkaður virkar.

 

Athugasemdir

[Óskar Arnórsson, 2.3.2009 kl. 04:58]

Flott og skýr færsla! Það væri óskandi að hagfræðingar, sjórnmálamenn og bankamenn lærðu Íslensku og töluðu mannamál.